Necil Kazım Akses

Necil Kazım Akses (6 Mayıs 1908, İstanbul – 16 Şubat 1999, Ankara), Türk Beşleri arasında yer alan Türk senfonik müzik bestecisi.

Doğum tarihi: 6 Mayıs 1908, Ankara
Ölüm tarihi ve yeri: 16 Şubat 1999, Ankara

Çağdaş Türk müziğinin kurucu ve öncü kuşağı olan ve “Türk Beşleri” olarak tanınan grubun üyesidir. “Ankara Kalesi” adlı senfonik şiiri, piyano için, “Minyatürler”, keman ve viyola konçertoları, orkestra için “Konçerto” ve “Ballad”’ı, beş senfonisi ve yaylılar için dört değerli kuarteti başlıca yapıtları arasındadır.

Ankara Devlet Konservatuvarı’nın kurulmasında rol almış, 1948’de bu kurumun müdürlüğünü yapmış, iki kere Ankara Devlet Opera ve Balesi müdürlüğü görevinde bulunmuştur. 1971 yılında “Devlet Sanatçısı” unvanı verilen ilk 11 sanatçıdan biridir.

Yaşamı

Müziksever bir ailenin çocuğu olan Akses, küçük yaşta keman dersleri almaya başlamış, on dört yaşındayken, Mesut Cemil’in viyolonsel öğrencisi olmuştur. İlk beste denemesini de bu yıllarda viyolonsel için yazdığı bir parçayla yapmıştır. Lise öğrenimi sırasında bir yandan İstanbul Belediye Konservatuarı’nda Cemal Reşit Rey’in armoni sınıfına devam eden Akses, liseyi bitirince kompozisyon öğrenimi için Viyana’ya gider. Viyana Müzik Akademisi’nde 1926 yılında başladığı bu eğitimi, Kleinecke’nin viyolonsel, Joseph Marx’ın armoni, kontrpuan ve füg öğrencisi olarak sürdürmüştür. Akademiyi bitirdikten sonra Prag Devlet Konservatuarı’na geçen bestecimiz, burada Josef Suj ile kompozisyon, Alois Haba ile mikrotonlar üzerinde çalışmıştır.

1933 yılında Türkiye’ye dönen Akses, Ankara Devlet Konservatuarı’nın kuruluş çalışmalarını yürüten Paul Hindemith’e yardımcı olmuş, konservatuarın açılmasıyla kompozisyon öğretmenliğine getirilmiştir.

Necil Kazım Akses, yaratıcılığını 80 yaşından sonra da sürdürmüş, örneğin “5. Senfoni”sini bu dönemde yazmıştır. Onun “Ankara Kalesi” adlı senfonik şiiri, piyano için, “Minyatürler”, keman ve viyola konçertoları, orkestra için “Konçerto” ve “Ballad”ı, beş senfonisi ve yaylılar için dört değerli “Kuartet”i, başlıca yapıtları arasında sayılabilir.

Ankara’da uzun yıllar kompozisyon öğretmenliği yapan Akses, 1948 yılında kurucusu olduğu konservatuarın müdürlüğüne, 1949 yılında Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğüne, 1954 yılında Bern, 1955 yılında Bonn Kültür Ataşeliğine atanmış, 1958 yılında Türkiye’ye dönünce Ankara Operası Müdürü olmuştur.

Necil Kazım Akses, çağımızın çeşitli kompozisyon tekniklerini ve stillerini yakından tanımıştır. Bülent Tarcan’a göre Akses’in yapıtları, “Yeni – Romantik” eğilimlerle Türk müziğinin birleşimidir. Besteci, büyük boyutlu yapıtları, zengin ve dolgun orkestralamanın, karışık ve yüklü bir üslubun adamıdır. Önder Kütahyalı’ya göre, yapıtları ilk dinleyişte dağınık bir izlenim bırakabilir. Uzun ve duygun cümleler, ana fikirlerin kesin çizgilerle belirlenmesinden kaçınma ve dolgun armoniler, bestecimizin başta gelen özellikleridir. Karanlık orkestra renkleriyle tonsuzluk izlenimi veren yoğun bir kromatizme de rastlanabilir. Son yapıtlarında belirli bir yumuşama ve aydınlık bir yazı görülmektedir. 1970 yılından sonra yazdığı yapıtlar, “Orkestra Konçertosu”nda ve “Bir Divandan Gazel”de görüldüğü gibi, aleotorik (rastlamsal) bir yaklaşımı sergiler. Necil Kazım Akses’in yapıtlarının seslendirme hakkı SACEM’indir.

Yaratıcı çalışmaları yurt dışında da yankılar uyandıran Necil Kazım Akses, başarıları dolayısıyla çeşitli ülkelerden madalyalar, ödüller almıştır.

1985 yılında profesörlük unvanı alan Necil Kâzım Akses yaşamının son dönemlerine dek Ankara Devlet Konservatuvarı’nda kompozisyon dersi verdi. 1988’de “Atatürk Diyor Ki” başlıklı Beşinci Senfoni’sini tamamladı. Artık başka çalışma yapmamaya karar verdiyse de 1990’da “Yaylı Çalgılar Dörtlüsü”’nü tamamladı. 1992 yılında Sevda Cenap And Vakfı’nın Altın Onur Madalyası’na layık görülen Akses, Çanakkale Şehitleri’ne adanan “Ölümsüz Kahramanlar” başlıklı Altıncı Senfonisi’nin sadece ilk bölümünü tamamlayabildi. 16 Şubat 1999 Salı günü hayata veda etti.

Yapıtlar

Şan ve orkestra
“Şiir ve Müzik”, basbariton ve orkestra için, 1935.
“Senfonik Destan”, soprano, koro ve orkestra için, 1973.
“Solocular Geçiti”, soprano, mezzo-soprano, bariton, basbariton ve orkestra için, 1976.
“Bir Divandan Gazel”, tenor ve orkestra için, 1976.
“Çokseslendirilmiş Türküler”, 1938
“Konservatuvar Marşı”, (Erkin ile birlikte), 1940.
“Eşliksiz Koro Kompozisyonları”, 1947.
“On Türkü”, eşliksiz karma koro için, 1964.
“50. Yıl Marşı”, 1973.
“İstanbul’a Gönül Veren Ozanlar”, eşliksiz koro için, 1983.

Şan ve piyano
Mü“Portreler”, 1965.
“Şiirlerle müzik”, 1975.
“Hayır mı, Evet mi”, 1988.
“Çiftetelli”, senfonik dans, 1940
“Ankara Kalesi”, senfonik şiir, 1942.
“Ballade”, büyük orkestra için, 1947.
“Eskilerden İki Dans”, 1960.
“1. Senfoni”, 1966.
“Itri’nin Nevakarı Üzerine Scherzo”, büyük orkestra için, 1970.
“Sesleniş”, 1973.
“2. Senfoni”, yaylılar için, 1978.
“3. Senfoni”, 1980.
“Orkestra Konçertosu”, 1976 – 1977.
“Barış için Savaş”, senfonik şiir, 1981.
“4. Senfoni” (Sinfonia Romanesca Fantasia), viyolonsel ve orkestra için, 1083 – 1984.
“5. Senfoni” (Atatürk Diyor ki), retorik senfoni, koro, çocuk korosu, tenor ve org için, 19
Konçerto[değiştir | kaynağı değiştir] Şiir, viyolonsel ve orkestra için, 1946.
Keman Konçertosu, 1969.
Viyola Konçertosu, 1977.
Idyll, viyolonsel ve orkestra için, 1980.

Oda müzikleri
“Allegro Feroce”, klarnet, saksafon ve piyano için, 1930.
“Poéme”, keman ve piyano için, 1930.
“Sonat”, flüt ve piyano için, 1933.
“Üç Şiir”, mezzo soprano ve yaylılar dörtlüsü için, 1933.
“Trio”, yaylılar için, 1945.
“1. Yaylılar Dörtlüsü”, 1946.
“2. Yaylılar Dörtlüsü”, 1971.
“3. Yaylılar Dörtlüsü”, 1979.
“4. Yaylılar Dörtlüsü”, 1990.

Solo çalgı için eserleri
“Prelüd ve Fügler”, piyano için, 1929.
“Beş Piyano Parçası”, 1930.
“Sonat”, piyano için, 1930.
“Minyatürler”, piyano için, 1936.
“Piyano için On Parça”, 1964.
“Capriccio”, viyola için, 1977.
“Hüzünlü Melodi”, viyola için, 1984.

Sahne eserleri
“Antigone” için müzik, üflemeli çalgılar için, 1936.
“Kral Oedipus” için müzik, kadınlar korosu ve üflemeli çalgılar için, 1936.
“Jül Sezar”, için müzik, üflemeli çalgılar için, 1936.

Kaynak: Vikipedi